وجودِ انبوهِ هواپیماهایی که برای استفاده از قطعات، در فرودگاهی در ایران اسقاط شده‌اند، مخاطبان اینترنت را شگفت زده کرده است.
ربه‌کا فلوود | نیوزویک | مترجم یدر سهیلی اصفهانی
عکس‌هایی از هواپیماهایی که در یکی از فرودگاه‌های ایران در کنار هم چیده شده‌اند، مخاطبان اینترنت را حیرت زده کرده است، زیرا صنعت هوانوردیِ تحت محاصره این کشور، در اوج محدودیت‌ها، به تلاش خود برای ادامۀ حیات ادامه می‌دهد.
عکسی فوری از فرودگاه بین المللی مهرآباد تهران، از زمانی که ماه گذشته به دست ارمیا بهرامی در ردیت Reddit به اشتراک گذاشته شد، سر و صدای زیادی به پا کرد.
به محض آپلود در این سایت، بیش از ده هزار بار، پسندیده شد، حتی با وجود آن که مردم حدس می‌زدند، عکس ویرایش شده است.
این تصویر در سال ۲۰۲۲ با استفاده از فن‌آوری مکسار Maxar Technologies از نقشۀ گوگل گرفته شده است و دست کم، تعداد بیست فروند هواپیما را در اندازه های مختلف نشان می‌دهد که در این فرودگاه بین المللی قرار دارند.
عده‌ای از مخاطبانِ سایت ردیت واکنش ناباورانه‌‌ای از خود نشان دادند. چنان که شخصی با این شناسه Upbeat_Giraffe8364 پرسید: “از کجا معلوم که این، عکسی از یک فرودگاه فعال نباشد… این طور نیست؟”
با این حال، این عکس واقعیتی را آشکار می‌کند که ناوگان سالخورده ایران، با وجودِ هواپیماهای متعدد، به دلیل مشکلات فنی زمین گیر شده است. این کشور مدت‌هاست که در اوجِ تحریم‌ها، قطعات یدکیِ مورد نیاز هواپیماها را از هواپیماهای دیگر تامین می‌کند.
یکی دیگر از مخاطبان این سایت، با عنوانِ AntiheroZer0، خاطرنشان کرد: “چشم‌هات را خوب باز کن! اگر به اطراف آن ساختمان با سقف آبی نگاه کنی، می‌توانی موتورهایی را ببینی که روی زمین قرار گرفته‌اند.”
شخصی نیز با عنوانِ هودینی ۱۹۸۴ خاطرنشان کرد: “با یک نگاه سریع، هواپیمای سمت چپی، بخش‌هایی از بال‌هایش را از دست داده است و توضیحات فوق را تائید می‌کند.”
در حالی که کاربری با نامِ Scrotius_Minimus اظهار داشت: “بله. با دقت به ۷۴۷ نگاه کنید. متوجه خواهید شد که روکش‌های موتور باز هستند. موتور احتمالاً برداشته شده است، زیرا این‌ها معمولاً اولین چیزی هستند که برای یافتن قطعات برداشته می‌شوند.”
در حالی که کاربری با نامِ Scrotius_Minimus اظهار داشت: “بله. با دقت به ۷۴۷ نگاه کنید. متوجه خواهید شد که روکش‌های موتور باز هستند. موتور احتمالاً برداشته شده است، زیرا این‌ها معمولاً اولین چیزی هستند که برای یافتن قطعات برداشته می‌شوند.”
و Sofarbeyondfucked پاسخ داد: “پاسخ عالی! این‌ها “پرنده‌های کنسروی” هستند که برای قطعاتی به منظور عملیاتی نگه داشتن هواپیماهای دیگر اسقاط شده‌اند.”
راس آیمر، خلبان سابق ایران ایر که از سال ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۸ با این خط هوایی، از جمله از مبداء و آغازگه فرودگاه مهرآباد، به سوی مقاصد داخلی و خارجی پرواز می‌کرد، توضیح داد که همۀ هواپیماهای موجود در عکس، هواپیماهای غیرنظامی، از قبیل بوئینگ، ایرباس و بعضی خطوط هواپیمایی روسی هستند.
آیمر، که اکنون خلبان بازنشسته خطوط هوایی یونایتد است، به نیوزویک گفت: «در آن تصویر، این هواپیماها فاقد موتور و قطعات هستند، بنابراین، احتمالاً حتی هواپیماهای قدیمی روسی نیز اسقاط شده‌اند.
بدیهی است که در حال حاضر همۀ آن‌ها اساساً آشغال هستند، مانند یک انبار زباله، یا اساساً قبرستان هواپیما، ما آن‌ها را اسقاطی می‌نامیم.
“مثلاً موتورها طول عمر مشخصی دارند، پس باید قطعاتشان را بردارید، یا بخرید و یا دوباره بسازید و یا قطعاتی را که تقریباً نو مانده‌اند، از موتورهای دیگر جدا کنید. تعدادی از آن قطعات موتور، بسیار تخصصی هستند و ایرانی‌ها احتمالاً نمی‌توانند آن‌ها را دوباره بسازند.
“بنابراین، اساساً کاری که آن‌ها انجام می‌دهند این است که اگر یکی از این هواپیماهایی که در آن عکس دیده می‌شوند، موتوری داشته باشد که زمان بیشتری روی آن باقی مانده باشد، به معنای دقیق کلمه، آن موتور را برمی‌دارند و آن را روی هواپیمای دیگری قرار می دهند که قرار است پرواز کند.”
“و این عمل را ما هواپیماخواری نامیده‌ایم، زیرا به معنای واقعی کلمه بخشی از یک هواپیما ربوده می‌شود و روی هواپیمای دیگری قرار می‌گیرد تا عملیاتی شود.”
به گفتۀ این خلبان “آن‌ها توانسته‌اند قطعاتی از بازار سیاه به دست آورند و قطعاتی را هم خودشان بسازند، بدیهی است که تلاششان را کرده‌اند، اما بخش‌هایی را که نتوانسته‌اند، صرفا اسقاط کردند.”
او می‌گوید: “آن‌ها به اندازه‌ای این هواپیماها را پاکسازی کرده‌اند که دیگر هیچ فایده‌ای ندارند. اساساً آن‌ها فقط توده‌ای از زباله‌اند که در نهایت، صرفا می‌توانند به قوطی آبجو تبدیل شوند.”
آیمر یکی از هواپیماها را با نام بوئینگ ۷۴۷-۲۰۰ با قابلیت حمل صدها مسافر معرفی کرد و توضیح داد: “کمتر شرکت هوایی از این هواپیما استفاده می‌کند. کمتر کسی با آن پرواز می‌کند.”
به گزارش بریتانیکا، بوئینگ ۷۰۷ که نشان دهنده قدمت ناوگان ایران است، اولین پرواز خود را در سال ۱۹۵۷ انجام داد و آخرین پرواز برنامه ریزی شده‌اش هم در ایالات متحده در سال ۱۹۸۳ به انجام رسید.
اما مدت‌ها پس از ارتقای خطوط هوایی غربی به مدل‌های جدیدتر، آخرین هواپیماهای ۷۰۷ در خدمت، در اختیار شرکت هواپیمایی ساها در ایران بود که تا سال ۲۰۱۳ از هواپیماهای قدیمی‌تر، برای پروازهای مسافری استفاده می‌کرد. پس از آن هم، ارتش ایران برای حمل و نقل محموله از آن‌ها بهره می‌گرفت.
امیر که در کالیفرنیا زندگی می‌کند، مدیر عامل شرکت Aero Consulting Experts، گفت که «هواپیما خواری» تا حدی “ایمن” است.
“منظورم این است که شما نمی‌توانید تا ابد این روش را ادامه دهید. در یک مقطع زمانی، بلاخره مجبور خواهید شد که آن را رها کنید. آن‌ها [یعنی ایران] موفق شدند [به این روش ادامه دهند]، به رغم پیش بینی همه مبنی بر این که نمی‌توانند ادامه دهند، آن‌ها تقریباً برای چهل سال و در طول دورانِ تحریم این روش را ادامه دادند. وقتی به آن فکر کنید، باورنکردنی است.»
ایران، در حفظ هواپیماهایش، در بحبوحه محدودیت‌ها، سابقۀ طولانی دارد، آن هم در حالی که بیشتر آن‌ها در زمان شاه خریداری شده بودند. در سال ۲۰۱۳، رویترز گزارش داد که برای نگه داشتن هواپیماهای دیگر در هوا، سایر هواپیماها برهنه شدند.
منابع هوانوردی می‌گویند: «سال‌ها، هواپیماهایی از این دست از طریق قطعات وارداتی در بازار سیاه، هواپیماخواری، یا تکثیر محلی در خدمت نگه داشته می‌شوند.»
حسین جهانی، مدیر کل روابط عمومی شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران، در گفتگو با نیوزویک گفت: تعداد فعلی هواپیماهای عملیاتی «به عوامل مختلفی از جمله بازرسی بستگی دارد» بنابراین او نتوانست «تعداد دقیق‌شان» را به خبرنگار این نشریه بگوید.
ایران برای چهار دهه در بحبوحه تحریم‌های فلج‌کننده، برای نگه داشتن هواپیماهایش در آسمان، مجبور به استفاده از قطعه‌سازی، هواپیماخواری و دیگر اقدامات شده است.
تحریم ها برای اولین بار در سال ۱۹۷۹ و در پی بحران گروگان گیری در سفارت آمریکا در تهران و پس از خلع سلاح شاه در جریان انقلاب ایران اعمال شد.
این تحریم‌ها تا سال ۲۰۱۵ به قوت خود باقی ماندند، تا این که کشورهای مختلف، از جمله ایالات متحده و انگلیس، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را امضا کردند.
این توافق که معمولاً با عنوان توافق هسته‌ای از آن یاد می‌شود، شاهد کاهش قابل توجه اقدامات ایالات متحده، سازمان ملل و اتحادیه اروپا در ازای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران بود.
اما دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، در ماه مه ۲۰۱۸ این توافق را رها، تحریم‌ها را دوباره اعمال کرد.
این مهلت کوتاه، به ایران امکان خرید ماشین‌آلات و قطعات را داد و این کشور، صدها هواپیمای جدید سفارش داد. اما با وجود آن که قراردادهای چند میلیاردی با بوئینگ، ایرباس و ATR امضا کرد، با این حال، تعداد انگشت شماری از آن‌ها وارد کشور شد.
جهانی در گفتگو با نیوزویک افزود: “در جریان مذاکرات بر سر برنامه جامع اقدام مشترک، سیزده فروند هواپیمای ATR به ما فروخته شد که با وجود تعهدات مندرج در قرارداد، قطعات این مدل هواپیما تامین نشد و طرف مقابل، تعهداتش را نقض کرد.”
وی بزرگترین چالش پیش روی صنعت هوانوردی را تحریم دانست و تاکید کرد: “اجازه واردات هواپیماهای جدید و قطعات آن را نداریم.”
بلافاصله پس از تحلیف جو بایدن، دولت او نشان داد که ایالات متحده می خواهد در تلاش برای احیای توافق هسته ای، گفتگو با ایران را از سر بگیرد. روز جمعه، دولت بایدن معافیت‌های تحریمی ایران را بازگرداند.
