نگاه تاکتیکی به توانایی‌های ایران در جام جهانی ۲۰۲۲ قطر
آدام اسکولی، نوامبر ۲۰۲۲– مجلۀ توتال فوتبال آنالیزز- TFA
ترجمۀ حیدر سهیلی اصفهانی- سهیل رسانه
ایران امیدوار است در قطر، برای نخستین بار، مرحله گروهی مسابقات را پشت سر بگذارد و تاریخ سازی کند. این کشور، با وجود کسب جواز حضور در پنج دوره قبلی جام جهانی، از جمله سه دوره از چهار دوره اخیر، اما هرگز به مرحله حذفی راه پیدا نکرده است.
دو دوره آخر جام جهانی که ایران به آن راه یافت، در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۸ بود، بنابراین، زمستان امسال سومین دورۀ پی در پی است که ایران به جام جهانی صعود خواهد کرده است. در هر سه دوره، هدایت تیم ملی را دستیار سابق منچستریونایتد کارلوس کی روش برعهده داشت و دارد. کسی که در کنار سر الکس فرگوسن بزرگ، به دو عنوان لیگ برتر و حتی لیگ قهرمانان اروپا دست یافت.
با این حال، این بار، این کی روش نبود که ایران را به مرحلۀ نخستِ جام جهانی رسانده است، بلکه این دراگان اسکوچیچ، سرمربی قبلی بود که ۱۵ مسابقه از ۱۸ مسابقۀ مرحلۀ مقدماتی برد، تا این تیم خاورمیانه‌ای را به رقابت‌های دلخواهش برساند.
در تابستان، اسکوچیچ، پس از باخت در دو بازی از سه بازی اخیرش اخراج شد. هرچند فدراسیون فوتبال ایران، دو ماهی، او را به خدمت بازگرداند. اما در نهایت، سرمربی کروات بار دیگر به طرز ظالمانه‌ای از وظایف خود کنار گذاشته شد و کی روش، در یکی از عجیب ترین اخراج‌های پیش از مسابقات جام جهانی، از زمان جدایی پرزحمت جولن لوپتگی از تیم ملی اسپانیا در سال 2018 تاکنون، ردای مربیگری تیم ملی ایران را بر تن کرد.
با وجود این، ایران که در گروه نسبتاً دشواری در کنار انگلیس، ولز و ایالات متحده قرار گرفته، ممکن است حداقل در دو مسابقه از این بازی‌ها، بختی داشته باشد.
این مقاله، در قالب گزارشی مقدماتی، به تحلیل تاکتیکی ایران خواهد پرداخت. این، تحلیلی خواهد بود از تاکتیک‌هایی که کارلوس کی روش احتمالاً در گرمای طاقت فرسای قطر به کار خواهد گرفت.
پیش‌بینی یازده بازیکن آغازین ترکیب اصلی
پیش بینی ترکیب اصلی که کی روش، در جام جهانی به کار خواهد گرفت، بسیار دشوار است، زیرا این مربی ۶۹ ساله، به تازگی هدایت این تیم را برعهده گرفته است؛ کلا دو بازی که هر دو هم دوستانه بودند.
با این حال، در همین دو بازی، مشخص است که کی‌روش به دنبال استفاده از ترکیبِ «۱-۴-۱-۴» بود، به اضافۀ بازیکن شمارۀ ۶ [احتمالا سعید عزت‌اللهی] که از فضای بین خط دفاعی و هافبک‌های پیشرو محافظت می‌کند.
البته، این ترکیب فقط در زمانِ خارج از مالکیت توپ است، زیرا وقتی ایران روی توپ است، وینگرها به سمت بالاتر فشار می‌آورند و عرض را نگه می‌دارند تا ساختاری تهاجمی معمولی با ترکیبِ «۳-۳ -۴» ایجاد کنند.
تحلیل و آنالیز کلی تیم ملی فوتبال ایران، این پیش‌بینی مطرح می‌کند که اگر این تیم، همه بازیکنان برترش را در اختیار داشته باشد، نخستین دستۀ یازده نفری انتخابی جام جهانی، این افراد خواهند بود؛
پیش از صحبت دربارۀ ترکیب احتمالی و ترکیبی که این مربی باتجربه با خود به قطر خواهد آورد، باید گفت که به نظر می‌رسد سردار آزمون مهاجم بایرلورکوزن، این تورنمنت را از دست بدهد. از آن جایی که این بازیکن ۲۷ ساله، یکی از بهترین بازیکنان تیم ملی است، برای این تیم، ضربۀ سنگینی خواهد بود. بازیکنی که با یکی از باشگاه‌های لیگ قهرمانان اروپا قرارداد دارد.
به طور کلی، تیم پر از تجربه است. بازیکنان یا در نزدیکی مرز سی سالگی هستند، یا آن را رد کرده‌اند و این، به این معنی است که میانگین سنی تیم، احتمالاً بسیار بالا است.
در بازی اخیر مقابل سنگال، در آخرین بازی تدارکاتی بین‌المللی، جوان‌ترین بازیکن تیم اصلی ایران ۲۶ سال داشت و مسن‌ترین بازیکن ۳۲ سال داشت که به‌نظر می‌رسد میانگین سنی همۀ اعضای تیم، به همین شکل باشد.
تیم ملی، ممکن است از همین سوراخ گزیده شود، زیرا بازیکنان جوان، ترکیب خوبی از شجاعت و نترسی را به ارمغان می‌آورند که پیشکسوتان باتجربه‌تر فاقد آن هستند. گو آن که با‌تجربه‌ها هم با رعایت موازین و چیره کردن حرفه‌ای‌گرایی و آرامش در تیم، می‌توانند [نقص عنصر جوانی] را جبران کنند.
جوانان همچنین نشاط و گرایش به تحت تاثیر قرار دادن تیم را با خود به ارمغان می‌آورند، به خصوص اگر این اولین تورنمنت آن‌ها باشد و بنابراین، می‌توان گفت کی‌روش، شور و نشاط چندانی پیرامون خود مشاهده نمی‌کند.
گو آن که بازیکنان باتجربه‌تر می‌توانند دستورات تاکتیکی مربی را بهتر انجام دهند و شاید به همین دلیل است که کی روش بلوغ را بر جوانی ترجیح می‌دهد.
ایران برخلاف انگلیس و آمریکا، دو همگروهی دیگرش، در پی حفظ مالکیت توپ نیست. سبک بازی بازیکنان این تیم، به سبک بازی ولز بسیار نزدیکتر است. بهترین راه برای توصیف رویکرد هجومی تیم کی روش، آن است که رویکرد هجومی این تیم انعطاف پذیر است.
این بدان معناست که نه تنها ایران می‌تواند مالکیت توپ را در اختیار داشته باشد و تلاش کند تا از یک سوم زمین عبور کند، بلکه تیم ملی همچنین می‌تواند از یک بلوک به بلوک قبل عقب بنشیند و فضای بین خطوط را حذف کند تا حریف را قبل از ضربه زدن، زمین‌گیر کند.
تیم ایران، متناسب با حریف معین، تاکتیک‌های متفاوتی را در پیش می‌گرد. برای نمونه، در دو بازی دوستانه اخیر ایران مقابل اروگوئه و سنگال، این تیم در هر دو آوردگاه، بازی کاملاً متضادی را به نمایش گذاشت.
در برابر سنگال، مردان کی روش، شکل تنگاتنگ و جمع و جور خود را حفظ کردند، در حالی که قهرمان جام ملت‌های آفریقا بر توپ مسلط بود. در همین حال، در مقابل تیم آمریکای جنوبی، ایران مالکیت توپ بیشتری را در اختیار داشت و به سبب نبود پرسینگ در تیم اروگوئه، اجازه می‌یافت که هر بار خودش را از عقب زمین بازسازی کند.
وقتی ایران از عقب بازی می‌کند، چیدمانش نسبتاً معمولی است، زیرا کی روش به دنبال اختراع مجدد چرخ نیست، بلکه صرفاً به دنبال آن است که چرخش را تضمین کند.
مدافعان کناری تقریبا عقب می‌مانند تا در صورت نیاز به پخش توپ به بیرون، از مدافعان میانی پشتیبانی کنند. علاوه بر این، مدافعان وسط بازتر تقسیم می‌شوند که به هافبک دفاعی اجازه دهند به داخل و خارج از خط دفاعی آزادانه تردد کند.
متأسفانه، برای تیمی مانند ایران، عبور از این محور بسیار دشوار است. این مهارت، نیاز به سطح بالایی از توانایی فنیِ هافبک‌ها دارد، در حالی که کی روش مهارت‌های دفاعی شمارۀ “۶” خود را بر مهارت‌های هجومی‌اش ترجیح می‌دهد.
سعید عزت‌الهی بازیکن سابق ردینگ تاکنون در هر بازی تیم ملی، نقش هافبک را برعهده داشته است و هنگام ایفای نقش هافبک میانی یا میاندار، بازی بدون توپ را بهتر از بازی با توپ انجام می‌دهد.
در تصویر فوق که عزت‌الهی، نقش رابط دفاع به حمله را برعهده داشت، تمام پاس‌هایش را در دو بازی دوستانه بین‌المللی که کی‌روش هدایت تیم را برعهده داشت، نشان می‌دهد. هافبک ایرانی در گام نخست، پاس‌های مربعی یا پاس‌های مستقیم بیشتری به داخل کانال‌ها انجام داده است تا از نفوذ حریف میان خطوط [دفاعی] بکاهد.
تیم ایران، با علم به این که هافبک‌هایش، احتمالاً توانایی فنی لازم را برای انجام تکل‌های تاکتیکی ندارند، گرایش به آن دارد که توپ را به کناره‌های زمین ببرد تا بتواند با شتاب، آن را به نقاط عمیق‌تر زمین بکشاند.
۴-۱-۴-۱/۴-۳-۳ فرصت مناسبی را برای اضافه بارهای گسترده و بازی ترکیبی ارائه می دهد تا به طور طبیعی همان طور که در این مثال نشان داده شده است، تجسم بیابد. با شروع حرکت مدافع میانی راست، گوش راست، دفاع راست و هافبک راست میانی ایران همگی با هم ترکیب می‌شوند، تا از خط میانی اروگوئه به فضای پشت سر عبور کنند.
میانگین مالکیت توپ در کناره‌های زمین هم این موضوع را نشان می‌دهد. نگاه کنید که شلوغی زمین تا چه اندازه گسترده است و پاس‌های عرضی به سوی کناره‌ها در مقایسه با مرکز زمین، تا چه میزان زیاد است:
بازی ایران کاملا طولی است. کی روش علاقه زیادی به حفظ توپ، برای مدت طولانی ندارد. این امر احتمال اشتباه در نقاط حساس را افزایش می‌دهد. در عوض، مربی باتجربه به مردانش دستور می دهد که همیشه به دنبال اولین پاس رو به جلو باشند تا بتوانند با کمک بازیکنان پیش تاختۀ پشت سر، به دفاع حریف نفوذ کنند.
این بدان معناست که مهاجم وسط همیشه باید جای مدافعان میانی [حریف] را اشغال کند و با بازی کردن از روی شانه، باعث خرابکاری شود [توپ از روی شانه برای او ارسال میشود و او باید مراقب رسیدن توپ باشد]. در حالی که بازیکنان صاحب توپ باید تا آن جا که ممکن است ،برای یافتن او تلاش کنند.
کریم انصاری فرد ۳۲ ساله، تاکنون این نقش را به خوبی برای ایران انجام داده است و هنگام تلاش برای دریافت سانترهای ارسالی و بازگشت توپ، بازی عمقی و فیزیک بدنی خوبی به نمایش می‌گذارد.
فاز دفاعی
ایران در بازی بدون توپ و مالکیت زمین، بسیار لجوج است. کی‌روش عمل‌گرایی پرتغالی واقعی خود را نشان می‌دهد و می‌خواهد تیمش بسیار منضبط این اصل را رعایت کند.
با این حال، این بدان معنا نیست که بازیکنان، در تلاش برای مالکیت زمین، سعی در اتلاف وقت داشته باشند، بلکه هنگامی که در عقبۀ زمین هستند، باید بلوک دفاعی چند لایه‌ای را تشکیل دهند و در بالای زمین پرس می کنند و همواره در پی آن هستند که تا جای ممکن، توپ را به دروازه حریف نزدیک کنند.
کی‌روش به بازیکنانش دستور می‌دهد که ترکیبی از ساختار پرس منطقه‌ای و من تو من را اعمال کنند. این بدان معناست که از همان ابتدا، ایران با استفاده از مهاجم میانی به سانِ آغازگر، تیم حریف را وادار می‌کند وارد نیمۀ زمین خودش شود و با استفاده از خط میانۀ زمین به سانِ انتهایی‌ترین نقطۀ دفاعی، در مسیر تلاش و کسب مجدد مالکیت توپ، به صورت من تو من حرکت می‌کند.
در دو بازی کی روش تا اینجای کار، این تیم ۱۹ بازیابی توپ را در نیمه حریف ثبت کرده است که نشان می‌دهد در واقع دوست دارند شدت پرس را افزایش دهند.
با این حال، در نقاط انتهایی زمین، تراکم بسیار فشرده‌تر میشود. نیت کمتری برای مالکیت توپ دیده میشود، چون فواصل بین خطوط بسیار باریک است و عرصه برای حریف به منظور بازی در نقطۀ دفاعی ایران تنگ میشود. قصد کمتری برای بردن توپ وجود دارد زیرا بین خطوط باریک باقی می ماند و به حریف فضایی برای بازی در بلوک دفاعی ایران نمی دهد.
از آنجایی که کی روش از 3-3-4 در مالکیت استفاده می کند، بلوک به ۱-۴-۱-۴ فشرده تبدیل میشود و بازیکنان گوش عقب می‌افتند و شماره ‘۶’ [عزت‌اللهی] نقش ایستگاهی خود را ایفا می‌کند و با حرکت متناوب بین خطوط میانی و دفاعی، دریافت‌کننده‌ها را انتخاب می‌کند.
هدف در این مرحله، آن است که بازیکنان حریف را از رسیدن به همقطارانش در داخل بلوک [ایستگاه] بازدارد و اطمینان حاصل شود که بازی، یا به شکل گسترده‌ای در عرض جاری است و یا در مقابل واحدهای دفاعی در جایی که بتوان آن را مهار کرد، جریان دارد.
با این حال، تیم ایران هنوز، بر این روش بازی، به طور کامل مسلط نشده است. در دو بازی دوستانه‌ای که تاکنون در دوران مربیگری این بازیکن ۶۹ ساله برگزار شده است، سنگال و اروگوئه، با در اختیار داشتنِ بهترین بازیکنانشان، خیلی راحت می‌توانستند بین خطوط حرکت کنند و موقعیت‌های خطرناکی ایجاد کنند.
اگر بازیکنان ایران می‌خواهند انگلیس، ولز و بهترین مهاجمان ایالات متحده را که در این فضاها فعالیت می‌کنند، زمین‌گیر کنند، باید همکاری بسیار فشرده‌تری را به نمایش بگذارند.
انتقال
هنگام انتقال به حمله، ایران می‌تواند بسیار خطرناک باشد، به ویژه زمانی که تیم در عمق بیشتری مقابل حریف صاحب توپ موضع گرفته و منتظر لحظه مناسب برای انتقال به ضد حمله است.
وقتی تیم ملی عقب است، بازیکنانش می‌خواهند تا جایی که ممکن است انتقال‌های هجومی خود را مستقیم‌تر به اجرا بگذارند؛ چشم به پاهای مهاجم میانی دارند که با پاس‌های کوتاه، مدافعان حریف را از موقعیتشان بیرون می‌کشد و به بازیکنان پیشرو اجازه می‌دهد در فضاهایی که او خالی کرده است، حرکت کنند.
با وجود این، عمدۀ چالش و کشمکش ایران، در مرحلۀ انتقال‌های دفاعی است و این امر، ناشی از کمبود نیرو و توان، در خط هافبک است. چون، در درجه اول به این دلیل که تیم پیر است و نشاط جوانی بسیار کمی، به ویژه در کمربند میانی دارد.
در طول دومین دوره کوتاه کی روش، چند موقعیت کلیدی وجود داشت، به ویژه در برابر کیفیت دریبلینگ تکنیکی و سرعت حملۀ سنگال که با هر ضد حمله‌ای از جانب حریف، بازیکنان خط میانی باز می‌شدند [ و از هم فاصله می‌گرفتند.]
در این جا، خط هافبک و خط دفاعی ایران پس از از دست دادن توپ، در حال رویارویی با فشار شدیدتر حریفند. پرسینگ بسیار ضعیف، باعث شد سنگال به راحتی از آن عبور کند.
از آن جایی که تیم آفریقایی، بخش اعظم زمین را در اختیار داشت، تنها در برابر مدافعان میانی ایران، از دستیابی به گل ناکام ماند.
اگر قرار است ایران در گروه انگلیس، ولز و آمریکا شانسی برای بقا داشته باشد، باید چنین موقعیت‌هایی را محدود کند.
مدافعان
در این جا، خط هافبک و خط دفاعی ایران پس از از دست دادن توپ، در حال رویارویی با فشار شدیدتر حریفند. پرسینگ بسیار ضعیف، باعث شد سنگال به راحتی از آن عبور کند.
از آن جایی که تیم آفریقایی، بخش اعظم زمین را در اختیار داشت، تنها در برابر مدافعان میانی ایران، از دستیابی به گل ناکام ماند.
اگر قرار است ایران در گروه انگلیس، ولز و آمریکا شانسی برای بقا داشته باشد، باید چنین موقعیت‌هایی را محدود کند.
مدافعان
خط دفاعی، جایی است که ایران ممکن است بیشترین مشکل را از نظر کیفیت داشته باشد.
بازیکنانی مانند شجاع خلیل زاده و احسان حاج صفی می‌توانند در چنین آوردگاه بزرگی، تجربه بسیار لازمی را در اختیار خط دفاعی قرار دهند، اما کندی تیم در خط دفاعی، سبب میشود انگلیس، ولز و ایالات متحده بتوانند با عبورهای سریع از خط دفاعی، از این فرصت بهره ببرند.
محمد کنعانی و صادق محرمی در کنار این دو پیشکسوت وظیفه دارند با سرعت خویش، در خط دفاعی بازی کنند، اما گل‌های خورده کم تیم حریف، ممکن است مانع از صعود آن‌ها از مرحله گروهی شود و بار زیادی از تلاش برای راه‌یابی به مرحله حذفی را بر دوش خط هافبک‌های جلوزن این تیم بگذارد.
هافبک‌ها
سعید عزت اللهی هافبک سابق ردینگ بدون شک بهترین بازیکن دفاعی ایران در میانه زمین است. این بازیکن ۲۶ ساله، با لباس شماره “۶”، برای جلوگیری از گسست خطوط و پوشش دادن به فضاهای خالی بینشان تحت نظر کی روش در قالب سیستم ۱-۴-۱-۴ ، نقش ضروری بر عهده خواهد داشت.
عزت‌الهی همچنین می‌تواند در فاز هجومی برای یافتن بازیکنان جلوزن، در پشت خط دفاعی حریف حیاتی باشد و در دورۀ دوم سرمربی‌گری کی‌روش، این وظیفه را به خوبی انجام داده است.
اگر عزت‌الهی نقش خود را به خوبی انجام دهد، می‌تواند سامان قدوس و میلاد سرلک را آزاد کند تا به تیم کمک کند و در نقاط هجومی‌تر، توپ را به جلو حرکت دهند. این در حالی است که ایران سرزن‌های باتجربه‌ای مانند وحید امیری و امید ابراهیمی روی نیمکت دارد که می‌توانند به میدان بیایند تا کمی آرامش را به کناره‌ها بدهند.
مهاجمان
مهدی طارمی، زمستان امسال برای ایران حیاتی خواهد بود. مهاجم اف سی پورتو در فرمی باورنکردنی در خدمتِ باشگاهش بوده و این امید هست که در بازی‌های تیم ملی در جام جهانی قطر نیز، این امر تجسم یابد.
با این حال ایران می‌تواند از کریم انصاری‌فرد نیز کمک بگیرد که عملکرد بسیار خوبی برای اومونیا نیکوزیای قبرس داشته است. خیلی‌ها، در دیدارهای خانگی و خارج از خانۀ اومونیا مقابل منچستریونایتد در لیگ اروپا هم نگاهی اجمالی به این بازیکن ۳۲ ساله داشتند، جایی که او در موارد متعدد خط دفاعی شیاطین سرخ را به دردسر انداخت و حتی در بازی خانگی گلزنی کرد.
به علاوه، تیم ملی بازیکنانی مانند علیرضا جهانبخش در اختیار دارد؛ بازیکنِ فاینورد که پیش از این، در تیم‌های برایتون اند هاو آلبیون در لیگ برتر بازی می‌کرد. جهانبخش با توانایی بازی در هر دو جناح راست و چپ، حتی در جایگاه یک تعویضی تاکتیکی روی نیمکت، می‌تواند برای ایرانی‌ها حیاتی باشد.
بازیکن کلیدی
با توجه به این که هنوز معلوم نیست سردار آزمون به جام جهانی زمستان امسال برسد یا خیر، تصمیم گرفتیم مهدی طارمی، ستاره تیم فوتبال پورتو را با عنوان بازیگر ستاره ایران، پیش از این رقابت‌ها انتخاب کنیم. طارمی برای لیگ قهرمانان پرتغال، بازیکنی رو به اوج بوده، در حال حاضر، یکی از بهترین گلزنان لیگ برتر این کشور است. با نگاهی به معیارهای او، به راحتی می‌توان فهمید که چرا این بازیکن ۳۰ ساله، برای تیم ملی زیر نظر کی‌روشبازیکنی تمام عیار است. او که تا کنون زیر نظر مربی پرتغالی پست مهاجم استفاده میشود، می‌تواند در هر نقطه از خط مقدم بازی کند، اگرچه در جلو قوی‌ترین نقش را دارد. نه تنها معیارهای هجومی این مهاجم استثنایی است، بلکه آمار دفاعی او نیز استثنایی است و نشان می دهد که شماره ۹ با تجربه، زمانی که تیمش در حالِ پرسینگ و قطع پاس‌های حریف است، مفید خواهد بود. اگر ایران با بخت بلند، از مرحله گروهی صعود کند، باید طارمی در بهترین فرم خود قرار داشته باشد.
پیش بینی مسابقات
ایران برای صعود از گروهی به این دشواری که شامل دو تیم بریتانیایی انگلیس و ولز و همچنین ایالات متحده است، باید در هر بازی از نظر دفاعی شکست ناپذیرباشد. تیم ملی به سادگی نمی‌تواند پا به پای با این سه تیم حرکت کند که تعدادی از پرافتخارترین بازیکنان اروپا را در اختیار دارند؛ از جمله چندین برنده لیگ قهرمانان اروپا و همچنین دارای کلکسیونی از عناوین مختلف. برای بردن آن‌ها، تیم ملی باید بهترین کاری را که می‌تواند، انجام دهد؛ فشار حریف را بی‌اثر کند و در وقت استراحت [هنگامی که حریف کم می‌آورد و سعی می‌کند بازی را آرام کند تا نفسی تازه کند] به حریف ضربه بزند و [برعکس] زمانی که آن‌ها در فاز حمله هستند، تا حد امکان عمودی [پاس‌های مستقیم در عمق] بازی کند. متأسفانه، از نگاهِ تحلیل کلی این اعتقاد وجود ندارد که ایران برای خروج از چنین گروه سختی کیفیت لازم را دارد و به احتمال زیاد در قعر جدول قرار خواهد گرفت.
