ایران گروگان بحران اوکراین | روسیه برای امضای توافق هسته‌ای، برای غرب شرط و شروط می‌گذارد.
ماریانا بلنکایا، روزنامۀ روسی کومرسانت | ترجمۀ حیدر سهیلی اصفهانی، سهیل رسانه
بحران اوکراین تأثیر غیرمنتظره‌ای بر چشم انداز احیای توافق هسته ای ایران داشته است. مسکو از واشنگتن خواست تا تضمین کند همکاری‌های آینده‌اش با تهران مشمول تحریم نخواهد شد. آمریکا اطمینان می‌دهد که این دو موضوع به هیچ وجه با هم تلاقی نمی‌کنند، اما روسیه تمایلی به باور این سخنان ندارد و بر اعتقاد خودش اصرار می‌ورزد. این موضع مسکو، مقام‌های ایرانی را متحیر کرده است که چرا ناگهان سر از کانونِ اختلافات روسیه و غرب درآورده‌اند؟
روسیه از آمریکا می‌خواهد تضمین کند که تحریم‌های اعمال شده ضد این کشور در تعاملاتش با ایران تداخل نخواهد داشت. سرگی لاوروف، وزیر امور خارجۀ روسیه، در پنجم مارس گذشته، در این باره گفت: “ما از همکاران آمریکایی خود خواسته‌ایم، در همین جا که مذاکرات برپاست، حداقل در سطح وزیر امور خارجه به ما تضمین دهند دور جدید تحریم‌های ایالات متحده، به هیچ وجه، به حقوق ما برای همکاری‌های آزادانه و همه جانبۀ تجاری، اقتصادی، سرمایه گذاری، نظامی_فنی با جمهوری اسلامی ایران آیبی نخواهد زد.”
مقصود او، قراردادهای آتی است که در صورت احیای توافق هسته‌ای با ایران امکان پذیر خواهد شد. وزیر امور خارجه در بارۀ این چشم انداز خاطرنشان کرد: “از طرف ما، در صورت موافقت ایران (با برجام- تاکید از کومرسانت است) این اسناد می توانند از قبل وارد فرآیند پذیرش شوند. اما مشکلاتی وجود دارد که اخیراً از طرف منافع فدراسیون روسیه ظاهر شده است.
رئیس هیئت بریتانیایی در مذاکرات وین، روز جمعه در توییتی نوشت: “ما نزدیک هستیم. مذاکره کنندگانِ بریتانیایی، فرانسوی و آلمانی، وین را برای مدت کوتاهی ترک می‌کنند تا وزیران را از مجرای امور آگاه سازند. استفانی الکاک، برای بازگشت زود آماده‌ایم. میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین، یک روز قبل در توییتر خود در همین راستا گفت: «دیروز، یازدهمین ماه از آغاز مذاکرات وین پایان یافت. ماراتن طولانی و طاقت فرسایی بود که اکنون تقریباً تمام شده است.” او در مصاحبه ای با وال استریت ژورنال، تصریح کرد که مذاکره کنندگان فقط چند موضوع برای گفتگو داشتند. “شاید بتوانیم آن را ظرف ۲۴ یا ۴۸ ساعت تکمیل کنیم… نمی دانم!” البته همچنین ابراز تردید کرد که مذاکرات ممکن است در این مرحله شکست بخورد. این دیپلمات، رسیدن به نتیجه را “مطلقا غیر قابل اطمینان” دانست.
بنابراین، به ویژه، فارین پالیسی نوشت که دیپلماسی روسیه و شخصاً میخائیل اولیانوف بارها مذاکرات وین را نجات دادند و چارچوبی برای سازش ارائه کرده است. با این حال، اکنون این تلاش‌ها زیر سوال رفته است. رسانه‌های غربی خاطرنشان می‌کنند این مواضع، صرفا به ترس مسکو از همکاری آتی با تهران مربوط نمی‌شود. موضوع، خیلی جدی‌تر است. در صورت امضای توافق هسته‌ای جدید، نفت ایران ممکن است به بازار جهانی بازگردد. سخنان سرگئی لاوروف در زمانی بیان شد که ایالات متحده به طور فعال دربارۀ ممنوعیت واردات منابع انرژی روسیه از جمله نفت بحث می‌کرد (این تصمیم روز سه شنبه گرفته شد و جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا آن را اعلام کرد). روسیه این همه سال از ایران دفاع نکرد تا تهران را به غرب نزدیک کند و خودش عقب بماند.
محمود صادقی، نماینده سابق مجلس شورای اسلامی و نماینده محافل اصلاح طلب در توییتر نوشت: “ما رسماً گروگان روسیه شده‌ایم.” بسیاری از رسانه‌های ایرانی با خشم از تصمیم مسکو برای تهران و تلاشش برای تبدیل شدن به صدای تهران در مذاکرات، چنین لحنی را به کار می‌گیرند. نشریه دولتی جمهوری اسلامی ایران می نویسد: “چنین تصور نادرستی درباره جمهوری اسلامی ایران و مردم ایران می تواند روس‌ها را در توهم فرو ببرد، همان توهمی که منجر به حمله پوتین به اوکراین و فرود او در باتلاق جنگ ویرانگر شد”. این روزنامه افزود: “ایران به هیچ کشوری اجازه نخواهد داد که منافع ملیش را گروگان بگیرد.”
در عین حال، نخبگان حاکم بر ایران که اخیراً به نزدیکی با روسیه توجه خاصی دارند، بسیار محتاطانه صحبت می‌کنند. شرکت کنندگان در مذاکرات وین بر اساس منافع عمل می‌کنند و واکنش نشان می‌دهند و این قابل درک است. تعامل ما با ۴ + ۱ (مذاکره کنندگان وین منهای روسیه – توضیح از کومرسانت) نیز صرفاً بر اساس منافع مردم ما است. علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در توییتی نوشت: “بنابراین، ما در حال ارزیابی عناصر جدید مرتبط با مذاکرات هستیم و بر این اساس به دنبال راه‌های خلاقانه برای تسریع در راه‌حل خواهیم بود.”
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران روز دوشنبه به نوبه خود گفت: “با پایبندی به خطوط قرمز خود، اجازه نمی‌دهیم هیچ عامل خارجی بر منافع ملی ما (در مذاکرات وین) تأثیر بگذارد.” با این حال، پس از گفتگوی تلفنی با سرگئی لاوروف در همان روز، لحن او ملایم تر شد. به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم به نقل از پایگاه اطلاع رسانی وزارت امور خارجه، امیرعبداللهیان با تاکید بر این که هم مخالف جنگ و هم با اعمال تحریم است، خاطرنشان کرد: “همکاری ایران با هیچ کشوری از جمله روسیه نباید تحت تاثیر شرایط تحریمی قرار گیرد.”
با این حال، انریکه مورا، همکار اروپایی‌اش اصرار دارد که در این زمینه وحشت نکنید. او در توئیتر درباره خبر عزیمت علی باقری نوشت: “صرفا برای روشن شدن امور می‌گویم که دیگر خبری از مذاکرات در سطح کارشناسی نیست. از مذاکرات رسمی هم خبری نیست.” چند روز آینده، به اتخاذ تصمیمات سیاسی برای پایان دادن به مذاکرات وین اختصاص دارد. بقیه‌اش سروصدا است.”
در همین حال، اروپا نیز نگران این وضعیت است. به گزارش رویترز، سخنگوی رئیس جمهور فرانسه از روسیه خواسته است که میزان خطر را در وین ارزیابی کند، یعنی خطر برای احتمال “بازگشت ایران به تعهداتش در برجام”. او به خبرنگاران گفت: “زیرا در غیر این صورت، در واقع، فقط باج‌خواهی خواهد بود، نه دیپلماسی.”
و تنها ایالات متحده به آرامش خود ادامه می‌دهد. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا روز سه شنبه گفت: “ما به تلاشمان ادامه می دهیم تا مطمئن شویم که می‌توانیم با ایران بر سر پایبندی متقابل به توافق برسیم. روسیه هم به مشارکت در این تلاش‌ها ادامه می‌دهد و علاقه مند است که ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا نکند.”
با این حال، مسکو همچنان بر موضعش تاکید دارد. وزارت امور خارجه روسیه در بیانیه‌ای پس از مذاکرات سرگئی لاوروف و حسین امیرعبداللهیان گفت: “احیای برجام باید تضمین کند که همه شرکت‌کنندگان در آن از حقوق برابر در زمینه توسعه بدون مانع همکاری‌ها در همه زمینه‌ها بدون هیچ تبعیضی برخوردار هستند.
