در ترکیه، منتقدان می گویند که سلطان لباس ندارد. مشاوران اردوغان به او نمی گویند.
آنتونی فیولا | واشنگتن پست – ترجمۀ حیدر سهیلی اصفهانی
در ترکیه لیر در حال سقوط است و آسمان هم همین طور! قیمت‌ها در سوپرمارکت‌ها تقریباً هر روز در حال تغییر است. خطوط تولید نان یارانه‌ای در حال افزایش است. ترک‌ها قادر به تامین هزینه‌های سیب زمینی، آرد و مرغ نیستند. تقریباً همۀ کارشناسان، یک مرد را مقصر می دانند: رئیس جمهور رجب طیب اردوغان!
اردوغان مستبد که در اولین دورۀ ریاست جمهوری جورج دبلیو بوش به قدرت رسید، عملاً به بازار مالی سنتی اعلان جنگ داده است و با کاهش نرخ بهره، به خرمن بحران ارزی آتش می زند. در حالی که اقتصاددانان استدلال می کنند که او باید دقیقاً برعکس عمل کند و برای دفاع از ارزش لیر، از این بازار حمایت کند.
اما اردوغان که ادعا می کند اقتصاد خوانده است، می‌گوید که او بهتر از همه می‌داند. او با درخواست از ترک‌ها برای “صبور” بودن، اصرار دارد که ارز ضعیف‌تر و نرخ‌های بهره پایین‌تر، صادرات ترکیه را تقویت می‌کند، شغل ایجاد می‌کند، رشد را تحریک می‌کند و تورم را کاهش می‌دهد. اقتصاددانان می گویند: آن چه او از ذکر آن غفلت می‌ورزد این است که چنین سیاستی، به ویژه در شرایط بحرانی، باعث افزایش قیمت کالاهای اساسی نیز می‌شود، سرمایه گذاران خارجی را می‌ترساند، بانک‌های ترکیه را خالی می‌کند و با افزایش تورم، مردم را فقیر می‌کند. روز پنجشنبه، کاهش جدید نرخ بهره که چهارمین کاهش در چهار ماه گذشته بود، باعث شد لیر به پایین ترین سطح خود سقوط کند. در روز جمعه، سرمایه گذاران سر از پا نمی‌شناختند و در میان عملیات سر سام آور فروش ارز، سقوط آزاد ارزش، باعث شد مدار شکن های بازار سهام ظرف یک ساعت، دو بار متوقف شود.
منتقدان می‌گویند که اردوغان با انباشتن قدرت در دستانش، در طول سالیان متمادی و نیز با حذف کسانی که او را زیر سئوال می‌بردند، اکنون در احاطه افراد “بله قربان گو” قرار گرفته است. او آزاداندیشان بانک مرکزی ترکیه را اخراج کرده است و کارشناسان را نگران کرده است که ممکن است کسی در اطراف رئیس جمهور نباشد که به گوش او برساند سلطان لخت است. در حالی که لیر به نزول خود ادامه می دهد و تاکنون، نیمی از ارزشش را در برابر دلار در سال جاری از دست داده است، ترک‌های فقیر و متوسط حال، بالاترین قیمت را می‌پردازند، زیرا قیمت کالاهای اصلی دو برابر شده و هزینه سوخت تا چهل درصد افزایش یافته است.
یکی از فروشندگان خیابانی آنکارا به نیویورک تایمز گفت: «فکر می‌کنم پایان دنیا نزدیک است».
تحلیلگران شروع به این سوال کرده‌اند که آیا حماقت‌های مالی اردوغان ممکن است کاری را به جایی برساند که سال‌ها تحکیم قدرت و شیوه‌های سرکوبگرانه انجام نداده‌اند و در نهایت، به قیمت مشاغل مردم تمام شود؟
سینان اولگن، کارشناس ترک در کارنگی اروپا، به من گفت: «به نظر می‌رسد او واقعاً معتقد است که درست می‌گوید، در حالی که بقیه دنیا برعکس آن را درست می‌دانند». اگر این سیاست شکست بخورد، او همچنان محبوبیت خود را از دست خواهد داد. در حال حاضر، دیگر رقبای ریاست جمهوری در نظرسنجی ها پیروز شده اند.»
شرط بندی علیه اردوغان اغلب با شکست مواجه می شود. در طول دو دهه گذشته، او بارها و بارها موفق شده است که ناملایمات را به پیروزی تبدیل کند. با موفقیت در بحران‌های ژئوپلیتیکی، کودتای مبهم و بهار ترکیه، تقریباً همیشه قوی‌تر ظاهر می‌شود و در عین حال حمایت محافظه‌کاران اسلامی را در قلب حزب عدالت و توسعۀ تحت امر خود حفظ کرده است. اگر همان طور که اپوزیسیون تاکید کرده است، انتخابات زودهنگام برگزار نشود – احتمالی که اردوغان رد کرده است – انتخابات ریاست جمهوری بعدی تا سال ۲۰۲۳ برگزار نخواهد شد.
با این حال، بحران‌های اقتصادی می‌توانند به سیاستمداران خیانت کنند. فقط از آرژانتینی ها بپرسید که چگونه در بحبوحه سقوط ویرانگر ارز و بحران بدهی در اواخر سال ۲۰۰۱، پنج رئیس جمهور را در دو هفته کنار گذاشتند. کار ترکیه هنوز به آن جا نرسیده و به دلایلی از جمله بدهی‌های خارجی قابل مدیریت، احتمالاً از فروپاشی به سبک آرژانتینی جلوگیری خواهد شد. با این حال، رهبران خودکامه‌ای مانند اردوغان بارها در میان هرج و مرج اقتصادی سقوط کرده‌اند. در سال ۲۰۱۹، عمر حسن البشیر، رئیس‌جمهور سودان، پس از رشته تظاهراتی که در واکنش به افزایش هزینه‌های مواد غذایی و سوخت آغاز شد، با یک کودتای نظامی از قدرت برکنار شد. برخی از کارشناسان قیمت بالای مواد غذایی را یکی از عوامل بهار عربی می‌دانند. برای باقی ماندن در قدرت، خودکامگان تمایل دارند خودکامه‌تر شوند. در ونزوئلا، رئیس جمهور نیکلاس مادورو – از متحدان نزدیک اردوغان – با وجودِ تورم سنگین و بحران انسانی وحشتناک ناشی از آن، با نزدیکتر کردن کشور به دیکتاتوری کامل، جان سالم به در برده است.
اگرچه اردوغان اکنون در جامۀ خودکامگی دیده می‌شود، اما هنوز پا در این راه نگذاشته است. او در سال ۲۰۰۳ گفت: «من موافق این دیدگاه نیستم که فرهنگ اسلامی و دموکراسی را نمی‌توان با هم آشتی داد.» سال‌های اولیه ریاست جمهوری اردوغان باعث شد تا او یک نهاد نظامی فعال از جمله تعداد زیادی سرباز و افسر فعال و بازنشسته را رام کند. سیاست‌های طرفدار سرمایه‌گذاری او در ابتدا باعث رونق اقتصادی شد که نرخ فقر را کاهش داد و زیرساخت‌های جدید پیشرفته‌ای را به شهرهای ترکیه آورد.
برخی نقطه بازگشت او را به خودکامگی، سال ۲۰۱۳ می‌دانند، زمانی که او از واکنش خشونت آمیز به اعتراضات پارک گزی در استانبول حمایت کرد که در آغاز، در مخالفت با توسعه شهری آغاز شد، اما به اعتراض عمومی گسترده‌تری ضد آزادی‌های رو به زوال تبدیل شد.
در سال ۲۰۱۸، اردوغان برای تغییر سیستم پارلمانی به سیستمی ریاستی، با رئیس جمهوری نیرومند تلاش کرد و پیروز شد، شغلی که اکنون دارد و در آن، آزادی بیشتری برای دور زدن پارلمان دارد. اما حتی قبل از آن، در کسوتِ نخست وزیر، با مهار مطبوعات، مخالفان را خفه کرده بود. او پس از کودتای ۲۰۱۶ ارتش را هم پاکسازی کرد.
با این حال، از سال ۲۰۱۸، ترکیه نیز از یک محاسبه دردناک اقتصادی جلوگیری کرده است. لیر سقوط کرد، زیرا اردوغان به دنبال رشد اقتصادی به هر قیمتی است و کاهش نرخ بهره را راهی برای دستیابی به آن می‌بیند. مشکلات جاری در ماه مارس شتاب گرفت، زمانی که اردوغان که به دنبال کاهش بیشتر نرخ بهره بود، سومین رئیس بانک مرکزی خود را در کمتر از دو سال برکنار کرد و ساهاپ کاوچی اوغلو را جایگزین او کرد.
استیون اِی کوک در فارین پالیسی نوشت: «شرایط اصلی رئیس بانک مرکزی جدید برای تصدی این وزارتخانه، صرفا پیوندهایش با داماد رئیس جمهور، یعنی برات آلبایراک است که دوران تصدی وی در کسوتِ وزیر دارایی و خزانه داری فاجعه بار بود».
اردوغان از مواضع خود دفاع کرده و با استناد به تحریم‌های اسلامی ضد نرخ بهرۀ بالا، به چین به سانِ نمونه‌ای اشاره می‌کند که چگونه نرخ‌های بهره پایین و ارز ضعیف‌تر می‌تواند طبقه متوسط رو به رشدی ایجاد کند.
اما این امر زمان‌بر خواهد بود – چیزی که ترکیه ممکن است با توجه به سقوط سریع لیر که هزینه‌های تولید در داخل را نیز افزایش داده است، فاقد آن باشد. ترکیه برای بسیاری از صادرات نهایی خود – مانند خودرو – قطعات وارد می کند که با توجه به لیر ضعیف، اکنون خرید آن‌ها گران‌تر است. در این میان، مشکلات ارزی باعث تعمیق نارضایتی‌ها و تحریک اعتراضات ضد دولتی می‌شود. این هفته، وال استریت ژورنال گزارش داد؛ MAK – یک شرکت مشاوره سیاسی طرفدار دولت – گفت که محبوبیتِ حزب عدالت و توسعه در نظرسنجی‌ها، برای اولین بار به زیر سی درصد رسیده است.
گزارش وال استریت ژورنال، از شهر ریزه، زادگاه رئیس جمهور، این احساسات تلخ را به تصویر کشید. چیزی که باید مایۀ نگرانی اردوغان باشد.
مهمت علیباریس، یک چای‌کار در نزدیکی شهر ریزه که از شدت تورم ورشکست شده است، به ژورنال گفت: « ما ته چاهیم. ما هیچ قدرت خریدی نداریم. من به هر کسی که ما را از شر این دولت خلاص کند، رای خواهم داد.»
