فرزند هرات را سرزنش نکنید!

سید مسعود حسینی– استاد دانشگاه هرات

از دیروز تا حالا هرچه می‌کوشم در بارۀ فرزند هرات، چیزی بنویسم، قلم یاری نمی‌کند. گاهی قلم هم درجا می‌زند؛ مانند: اسبی سرکش که در باطلاقی متعفن گیر مانده، نه یارای حرکت دارد و نه تحمل شنیدن آن فضا را…! باری وقتی می‌بینی کسانی در بارۀ فرزند هرات چشم‌بسته دهان باز می‌کنند و او را به چالش «برای ما چه کرد؟» و «سرانجام تن به ذلت داد!» می‌کشند، که حتی یک اثر آن نجیب این دیار را هم نخوانده‌اند. نه تنها که آثار او را نخوانده‌اند، که حتی نام چهار کتاب از مجموع ده‌ها کتاب و صدها مقالۀ او را هم نمی‌دانند.

همین چهارسال پیش (۱۳۹۵) کتابی به عنوان «ارج‌نامۀ نجیب مایل هروی»، در ایران چاپ شد که وزن و حجم آن ده‌ برابر مغزهای افرادی است که از دیروز تا حالا بدون داشتن کم‌ترین معلومات در بارۀ آن فرزانه فرزند هرات، دهان به یاوه گشوده‌ و عیب او را جسته‌اند. عجیب است که اگر رئیس جمهور این کشور تابعیت امریکا را داشته باشد، یا وزیرش تابعیت انگلیس را، برای این گروه مایۀ افتخار است و اعجاب؛ اما اگر یک دانشمند غیر سیاسی که برای زنده‌ماندن و پرداختن به کار دانش و پژوهش به کم‌ترین‌ها قناعت می‌کند، کارش عیب است و ذلت!

در جغرافیایی که هر صاحب قدرتی، دستی ‌می‌جنباند، نتیجه‌اش قتل و غارت و دزدی و استبداد است، نجیب مایل هروی با آن حجم کتاب، که چیزی جز آن ندارد، باید محکوم باشد! نجیب مایل محکوم نباشد، کی محکوم است؟! آن‌که همه چیز را برباد داده؟! آن‌که همه‌چیز را از این جغرافیا گرفته؟! آن‌که تا هنوز در بند تن و شکم خود است؟! چرا باید نجیب مایل هروی در این جغرافیا محکوم نباشد؟!

راستش اگر فرصت‌های کاری و پژوهشی محیط ایران نبود، نجیب مایل هروی هم نبود. این قدر از روی ناآگاهی نگویید نجیب مایل هروی برای ما چه کرد؟ یک بار بگویید ما برای او چه کردیم؟ این‌قدر آن مرد نجیب را محکوم نکنید که چرا دل از مادر وطن کند و تن به قول یک‌عده به ذلت سپرد؛ یک بار از خود بپرسید که چرا چنین فضایی پر از رعب و وحشت را ایجاد کردیم، که فرزندی از آغوش مادرش گریخت؟!

اصلاً همین کسانی که فرزند هرات را به کج‌روشی در برابر میهن متهم می‌کنند، می‌دانند که وزن کتاب‌ها و مقاله‌های نجیب مایل هروی، از وزن گوشت و پوست و استخوان آنان، که دست‌مایه‌یی جز آن ندارند، بیش‌تر است؟ آیا این گروه می‌دانند که اگر تمام آثار چاپی فرزند هرات را بالای هم بگذارند، از قد عقل اینان هم فراتر می‌رود؟! آیا تا به حال از خود پرسیده‌اند که اگر نجیب مایل در هرات یا کابل می‌بود، می‌توانست این همه اثر بیافریند؟ جایی دیگری به جز هرات یا کابل دارید که من فراموش کرده باشم…؟!

باری، آیا تا کنون «بگذار تا از این شب دشوار بگذریم» نجیب مایل هروی را دیده یا خوانده‌اید؟ پس چرا از این شب دشوار عبور نکردید؟ بگذریم! آن‌چه فرزند هرات را از این دیار راند، دو چیز بیش‌تر نبود: نبود امنیت جانی و نبود فضا و امکانات پژوهشی. اما او در هرجا که باشد، باز به اصل خود منتسب است. او فرزند هرات است و این سخن در تاریخ ایران ثبت شده است.