قدرت در پس نقاب| قزاقستان و دگردیسی قدرت

 انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری قزاقستان، به رغم برخی مخالفت های مردمی قرار است در نهم ژوئن (۱۹ خرداد) امسال برگزار شود انتخاباتی که تحلیلگران «قاسم جومَرت توقایُف» فرد پیشنهاد دهنده نظربایف رئیس جمهوری مستعفی را شانس اول پیروزی در آن می دانند.
تحولات داخلی قزاقستان بیشتر بدان جهت اهمیت خاص دارد که این کشور، هم‌مرز روسیه و چین است و به دلیل برخورداری از منابع غنی نفت و گاز، همواره زیر ذره بین قدرت‌های بزرگ قرار داشته و در عین حال دارای منافع مشترکی با ایران در دریای خزر است و البته از کشورهای حوزه تمدنی و فرهنگی ایران نیز به شمار می رود.
این دور انتخابات قرار بود همچون انتخابات تاجیکستان در سال ۲۰۲۰ برگزار شود اما در پی استعفای ۱۹ مارس (۲۸ اسفند ماه سال گذشته) نظربایف که ۲۷ سال بعد از استقلال سال ۱۹۹۱ این کشور از اتحاد جماهیر شوری سابق رئیس جمهوری آن بود، ‘قاسم جومَرت توقایُف’ رئیس مجلس علیای پارلمان این کشور را به عنوان رئیس جمهوری موقت جانشین خود کرد و از همان ایام مقرر شد تا این انتخابات زود هنگام در ۱۹ خرداد امسال برگزار شود.

**نظربایف با بیش از ۳۰ سال حکومت
نظربایف ۷۸ ساله بیش از سه دهه در این جمهوری سابق شوروی و جمهوری مستقل امروزی در این کشور حاکم بود چون از ۱۹۸۹ که قزاقستان هنوز بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بود رهبری این جمهوری را بر عهده داشت.
وی در ابتدا به عنوان دبیر حزب کمونیست در این جمهوری به قدرت رسید، ولی در سال ۱۹۹۰ از سوی شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی به مقام ریاست جمهوری قزاقستان منصوب شد. وی همچنین در سال ۱۹۸۴ نخست وزیر این جمهوری هم بود.
اگرچه نورسلطان سرانجام از قدرت کناره کشید، اما همزمان با این کناره گیری، توقایف به عنوان کفیل ریاست جمهوری در بخشی از مراسم تحلیف خود پیشنهاد داد نام پایتخت این کشور یعنی آستانه به ‘نورسلطان’ تغییر ‌یابد و ساعاتی نگذشت که پارلمان این کشور نیز این پیشنهاد را تصویب کرد.
البته این شهر در سال ١٩٩٧ به جای آلماتی به عنوان پایتخت جمهوری قزاقستان انتخاب شد و در اوایل سال ١٩٩٨ نام آن از ‘آق مولا’ به آستانه تغییر یافته بود.
نظربایف باوجود استعفا از مقام ریاست ‌جمهوری، همچنان به لطف قانونی که در سال ۲۰۱۸ به تصویب مجلس این کشور رسید و لقب ‘پدر ملت’ را از آن خود کرد، شخصیتی ذی ‌نفوذ در عرصه سیاسی کشورش باقی مانده است.
به اعتقاد کارشناسان، او به سبب حفظ مقام ریاست حزب حاکم ‘نور آوتان’ و رئیس شورای عالی امنیت ملی این کشور، همچنان سیاست داخلی و خارجی کشور را در کنترل خود دارد.
اگرچه برخی منابع غربی تاکنون نظربایف و اطرافیان او را به فساد گسترده متهم کردند، اما پارلمان قزاقستان با مصوبه‌ای، هرگونه پیگرد قضایی او را ممنوع اعلام کرد.
البته بعد از کناره گیری نظربایف، اول فروردین امسال بود که سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز از تغییر و تحولات اخیر در این جمهوری همسایه دریایی در دریای خزر و انتقال قدرت در این کشور حمایت کرد و گفت: ‘این تغییرات در چهارچوب قانون اساسی این کشور صورت گرفته و لذا ما از آن حمایت می‌کنیم’.

** اعتراضات به روند تغییرات داخلی
البته اگرچه جابجایی قدرت در این کشور مسالمت آمیز پیش رفته است، اما گهگاهی برخی تجمع های اعتراضی در شهرهای بزرگ این کشور مانند نور سلطان و آلماتی برگزار شده و می شود.
از جمله در پنجشنبه ۱۲ اردیبهشت بود که به رغم هشدار از طرف دولت این کشور، تجمعاتی در این شهرها برگزار شد و حاضرین شعارهای مختلفی علیه نظام سیاسی حاکم برای استقرار نظام دموکراسی پارلمانی و لغو انتخابات پیش از موعد ریاست جمهوری، مخالفت با تاسیس نیروگاه هسته‌ای، عدم توجه بیشتر به معلولان و ارتقای امنیت اجتماعی آنها، زنان و کودکان سر دادند.
تظاهرکنندگان همچنین اظهار داشته‌اند که انتخابات ریاست‌جمهوری را در صورت عدم تحقق خواسته‌هایشان، تحریم خواهند کرد. آن‌ها همچنین درخواست کرده‌اند تا دموکراسی پارلمانی و انتخابات شفاف و صادقانه در کشور برگزار شود.
پلیس بیش از ۸۰ نفر را برای نقض قوانین بازداشت کرد و به گفته مقامات رسمی افراد بازداشت شده طرفداران ‘جنبش دموکراتیک قزاقستان’ بودند، جنبشی که در این کشور به عنوان یک سازمان افراطی شناخته می شود.
هنوز هیچ گروه و حرکتی به صورت رسمی مدیریت این اعتراضات را نپذیرفته است، با این حال نگاه ها همچنان به سمت ‘حزب انتخاب دموکراتیک قزاقستان’ است. این حزب در سال ۲۰۰۱ شکل گرفت و در زمره گروه‌های اپوزیسیون غرب‌گرای قزاق محسوب می‌شود که ‘مختار آبلیازوف’ در حال حاضر رهبری این گروه را بر عهده دارد.
وی در خارج از قزاقستان ساکن بوده و از طریق شبکه‌های اجتماعی به سازماندهی تظاهرات در این کشور می‌پردازد. وی همچنین از سوی دادگاه‌های قزاقستان به صورت غیابی محکوم به حبس ابد شده و حزب او نیز در زمره گروه‌های افراط‌گرا جای داده شده است.
آبلیازوف رئیس پیشین بانک ‘بی تی ای’ قزاقستان است که از سوی حکومت این کشور به اختلاس و قتل متهم شده و چند سال قبل به فرانسه گریخت و درخواست استرداد او از سوی دادگاهی در این کشور نیز رد شده بود.

** تمهیدات برای برگزاری انتخابات زودهنگام
درهر حال دولت موقت که ادامه دولت قبلی این کشور است مدت ها است تلاش می کند به رغم برخی از این مخالفت ها که هنوز چنان گسترده و مسئله ساز نشده است، این انتخابات را در موعد مقرر برگزار کند، چون با ورود نیروهای امنیتی به این ناآرامی ها و تعاملات صورت گرفته با مخالفان، مشکلات اساسی برطرف شد و به نظر می‌رسد ثبات نسبی مورد نظر برای برگزاری این انتخابات حاکم شده است.
دوشنبه گذشته ۱۶ اردیبهشت کمیسیون مرکزی انتخابات قزاقستان با هماهنگی وزارت خارجه این کشور درخواست ۴۵ ناظر سازمان‌های بین‌المللی برای نظارت بر روند این انتخابات را پذیرفت.
بر اساس گزارشات، قرار است ۷ ناظر از طرف سازمان همسود، ۲۲ ناظر از انجمن بین پارلمانی کشورهای عضو سازمان همسود، ۱۲ ناظر از سازمان امنیت و همکاری در اروپا، ۴ ناظر از سازمان همکاری اسلامی به قزاقستان بیایند.
گمانه زنی ها از این انتخاب حکایت از آن دارد که ‘قاسم جومارت توقایف’ رئیس جمهوری موقت قزاقستان که بعد از استعفای ماه مارس نور سلطان نظربایف، رئیس جمهوری سابق این کشور برای احراز این پست معرفی شده بود، برنده این انتخابات باشد.

**توقایف ، شانس اول پیروزی در انتخابات ۱۹ خرداد
توقایف ۶۶ ساله رئیس مجلس سنای قزاقستان روز جمعه ۱۳ اردیبهشت آمادگی خود را رسما به عنوان نخستین نامزد این انتخابات از سوی حزب حاکم ‘نور اوتان’ این کشور اعلام کرده بود.
فردای آن روز بود که خبرگزاری اسپونیک روسیه به نقل از دبیرخانه مرکزی انتخابات قزاقستان اعلام کرده بود که همه مدارک مورد نیاز ارایه شده برای ثبت نام توقایف در این نهاد در راستای هنجارهای موجود است.
با این وجود کمیسیون مرکزی انتخابات این کشور روز چهارشنبه در گزارشی نامزدی نهایی ۷ نفر از ۹ نفر نامزد ثبت نام شده برای این انتخابات را تایید کرد که از جمله آنها توقایف است.
این کمیسیون پیشتر اعلان کرده بود که نامزدهای ریاست جمهوری می‌توانند مطابق قانون اساسی این کشور در کمیسیون مذکور ثبت نام کنند. آنها باید به زبان قزاقی تکلم کرده و عاری از ۱۰۷ نوع بیماری ذهنی و جسمی باشند.
در هر حال طبق اعلام این کمیسیون، تا به امروز اولین نامزد تُوقایُف است که به اعتقاد تحلیلگران به دلیل حمایت های نورسلطان نظربایف و نزدیکان وی، از بیشترین شانس پیروزی در انتخابات پیش‌رو نیز برخوردار است.
وی در اکتبر سال ٢٠١٣ با حمایت آقای نظربایف به ریاست سنا رسید. از آنجایی که تعدادی از اعضای مجلس سنای قزاقستان انتخابی هستند و شمار دیگری توسط رئیس جمهوری به عضویت این مجلس منصوب می‌شوند، او از اعضای انتصابی مجلس سنا بود.
توقایف از ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۲ نخست‌وزیر و وزیر خارجه و از سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ نیز معاون دبیرکل سازمان ملل متحد در دفتر آن در ژنو بود و مدتی نیز دبیرکلی کنفرانس خلع سلاح برای جلوگیری از گسترش تسلیحات هسته ای را به عهده داشت.
او در زمان اتحاد جماهیر شوروی (سابق) نیز در سفارت این کشور در کشورهای چین و سنگاپور کار کرده بود، به همین دلیل علاوه بر زبان قزاقی، به زبان‌های روسی، انگلیسی، چینی و فرانسوی نیز آشنایی خوبی دارد.
از دیگر نامزدهای این دوره ریاست جمهوری قزاقستان، ‘سادیبیک توگل’ نماینده انجمن جمهوری‌خواهی (اولی دالا) است که درحال حاضر سردبیر نشریه علمی ‘کازانات’، معاون اول انجمن ورزش‌های ملی قزاقستان و رئیس فدراسیون ورزش‌های سوارکاری این کشور نیز هست.
وی اگرچه فارغ التحصیل رشته علوم سیاسی و به عنوان رئیس سابق جنبش دمکراتیک مردمی قزاقستان بود، اما بیش از آنکه به عنوان یک شخصیت سیاسی در این کشور مطرح باشد، یک چهره شناخته شده ادبی و عمومی است که بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۴ رئیس مرکز رسانه‌ای آستانه و مدیر خبرگزاری ‘صدای آستانه’ نیز بود.
به همین دلیل غیرسیاسی بودن، مجبور شد برای ثبت نام در این دوره از انتخابات ریاست جمهوری، از مناطق مختلف کشور ۱۲۰ هزار امضا جمع آوری کند.
‘امانگلدی تاسپیخوف’ نماینده فدراسیون انجمن‌های تجاری قزاقستان و رئیس انجمن‌های تجاری غرب این کشور نیز یکی دیگر از این نامزدهای های تائید شده برای انتخابات ریاست جمهوری قزاقستان است که اگرچه فارغ التحصیل دانشکده پلی تکنیک است و او نیز توانست ۱۲۰ هزار امضاء جمع کند، اما در سوابق خود فعالیت در وزارت استانداردسازی صنعت و تجارت قزاقستان، رئیس کمیته مترولوژی و صدور گواهینامه‌ها، رئیس کمیته صنعت در وزارت صنعت و فناوری‌های نو، معاون مجلس مصلحت منطقه غرب قزاقستان و نیز نمایندگی مجلس سنا و پارلمان را همراه دارد.
تنها نامزد زن انتخابات این دوره ریاست جمهوری، خانم ‘دانیا یسپایوا’ نماینده حزب دموکراتیک آک ژول است که به عنوان معاون مدیرکل همکاری‌های تجاری بانک توران از تجربه بانکی و اقتصادی غنی هم برخوردار است و به همین دلیل عضو کمیته بودجه و امور مالی پارلمان این کشور است.
وی در سال های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ به عنوان معاون مجلس محلی مصلحت در منطقه خود انتخاب شده بود.
‘تولیتای رحیم‌بیک‌اف’ نماینده حزب میهنی دموکراتیک خلق آیول که بطور همزمان از آوریل ۲۰۱۹ به عنوان رئیس مرکز ملی علمی و آموزشی کشاورزی قزاقستان منصوب شده و معاون وزیر کشاورزی نیز بود، از دیگر نامزدهای این دوره انتخابات است که او نیز موفق شد ۱۲۲ هزار امضاء جمع آوری کند.
وی همچنین زمانی معاون استاندار منطقه کاراگاندا، مشاور معاون نخست‌وزیر و معاون شهردار ساتپایف بود که به طور همزمان عضو هیات مدیره تعداد زیادی از شرکت‌های تجاری بزرگ قزاقستانی نیز به شمار می رود.
‘ژامبیل احمدبیک‌اف’ نماینده حزب کمونیست قزاقستان که در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۱۱ این کشور نیز از رقبای نه‌چندان مطرح نظربایف بود، در چهاردهمین کنگره حزب کمونیست قزاقستان به عنوان نامزد ریاست‌جمهوری این حزب برگزیده شده و در این انتخابات نیز با شعار همگرایی اقتصادی با همسایگان حضور یافته است.
احمدبیک‌اف ۵۸ ساله با سابقه نظامی، پیشتر شهردار منطقه کورگالژین، رئیس دپارتمان فرهنگ و دپارتمان ورزش، جوانان و توریسم این منطقه، رئیس دپارتمان فرهنگ منطقه تنگیز، معاون مدیر مدرسه نظامی دروژبینسک، معاون مدیر مرکز آموزش سلامتی-نظامی سونکار لوسیوم بوده و برخلاف دیگر برای این انتخابات ۱۳۵ هزار امضا جمع‌آوری کرد.
‘امیرجان کوسانوف’ نماینده جنبش ملی- میهنی آلت تگدری که پیش از این معاون حزب سوسیال دمکراتیک قزاقستان بوده با تحصیل در رشته خبرنگاری امروز به عنوان یک چهره سیاسی و فعال اجتماعی در این انتخابات حاضر شده است.
در هر حال گمانه زنی ها نشان می دهد که توقایف بیش از هر یک از این نامزدها به دلایل مطرح شده از شانس پیروزی در این انتخابات برخوردار است.
جمهوری قزاقستان در آسیای مرکزی با بیش از ۱۸ میلیون جمعیت و ۲ میلیون و ۷۲۵ هزار کیلومتر مربع وسعت، نهمین کشور بزرگ جهان به لحاظ وسعت است که در سال گذشته میلادی (۲۰۱۸) بیش از ۵۱۶ میلیون دلار مبادله تجاری با ایران داشته است.
قزاقستان همچنین از اعضای کشورهای مستقل همسود، متشکل از شماری از جمهوری‌های اتحاد شوروی سابق است و نورسلطان نظربایف روابط دوستانه و نزدیکی با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه داشته است.

منبع: ایرنا